عملکرد سیاسی و نظامی قزلباش در فارس « در دوره ی صفویه»

چکیده یکی از ادوار مهم در تاریخ ایران، دوره ی صفویه است. که بر اساس بنیان های ایدئولوژیکی و قبیله ای شکل گرفته بود. عنصر قبیله ای که در دوران متقدم صفوی رکن مهم تشکیلات حکومت صفویه را به خود اختصاص داده بود، اغلب متشکل از قزلباشانی بود که منشأ و علل گرایش آن ها به شیوخ صفویه را باید در ناحیه ی آناتولی جستجو نمود . نفوذ آن ها در ابتدای حکومت صفوی با واگذاری عناوین سیاسی و تصدی حاکمیت ایالات ایران مشخص می شد. پژوهش حاضر در پی بررسی «عملکرد سیاسی نظامی قزلباش ها در فارس از ابتدای دوره ی صفویه تا پایان این حکومت» است. دوره ی مورد بحث از لحاظ فراز و نشیب های سیاسی حایز اهمیت است و می توان آن را به چهار دوره ی تشکیل، تثبیت، اقتدار و ضعف حاکمیت صفوی تقسیم کرد. و به تبع آن نفوذ و اقتدار سیاسی نظامی قزلباش ها را تبیین نمود. در دوره ی اول و دوم، قزلباش ها در رأس تشکیلات سیاسی و نظامی قرار گرفتند و در دوره ی بعد که دوره ی اقتدار صفویه بود نفوذ سیاسی آن ها کاهش یافت. حاکمیت فارس که متشکل از عناصر قزلباش بود، نیز از این توالی زمانی مستثنی نبود از این رو، بنا بر سیاست های شاه عباس اول از حاکمیت خلع و نیروی جدیدی جایگزین آن ها شد و تا زمان تسخیر فارس توسط افغان ها در سال 1137 هـ ق. در حاشیه قرار گرفتند. در این پژوهش نقش قزلباش های ساکن در منطقه ی فارس در پیشبرد اهداف صفویه در این ناحیه و عملکرد آن ها در قبال دولت مرکزی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصله از این پژوهش به این صورت است که ذوالقدرها در دوران تشکیل و تثبیت حکومت صفوی اقتدار این حکومت را در این ناحیه تحکیم کردند؛ اما قدرت طلبی قبیله ای و مخالفت با دولت مرکزی باعث شد که در دوره ی حاکمیت شاه عباس ریاست این ناحیه به عناصر گرجی واگذار شود. با این حال اگرچه حضور آن ها در فارس کم رنگ شد اما به کلی از میان نرفت و آن ها همچنان حاکمیت برخی از نواحی فارس را تا دوره های بعد در دست داشتند. کلید واژه: ترک، ترکمن، صفویه، قزلباشان، ذوالقدر، فارس